Partners in leren in de strijd tegen het lerarentekort
IMPULS Blog juni 2023
Het lerarentekort staat al een hele poos hoog op de politieke, onderwijskundige en maatschappelijke agenda. De thematiek is bijzonder complex en tegelijk simpel. Wanneer de vraag naar leraren hoger is dan het aantal beschikbare leraren, zijn er twee manieren om het evenwicht te herstellen: het aantal beschikbare leraren verhogen of het aantal gevraagde leraren doen dalen.
De voorbije jaren zijn beleidsinspanningen vooral gericht geweest op het verhogen van het aanbod en dus het rekruteren van nieuwe leraren:
- het meenemen van beroepservaring in de privésector als werknemer of zelfstandige tot 10 jaar anciënniteit voor sommige ambten,
- de mogelijkheid om gratis als werkzoekende een graduaat, bachelor of master te volgen om leraar te worden via de VDAB,
- de lerarenbonus die leraren recht geeft op een vermindering van opdracht met behoud van volledig salaris indien zij nog hun lerarenopleiding volgen,
- de proeftuinen die scholen toelaten om de bestaande regelgeving even te negeren om te experimenteren met zaken zoals bv. het openstellen van vacatures voor andere profielen en het inschakelen van vakmensen uit de privé voor enkele uren als hybride leerkracht.
Heel wat van de initiatieven zetten in op het aantrekken van zij-instromers naar het lerarenbroep. Minister van Onderwijs Ben Weyts rapporteerde in 2022 dat dubbel zoveel zij-instromers de overstap van de privésector naar het onderwijs hadden gemaakt als het jaar voordien. Dat is mooi maar onvoldoende. Het leidt af van een groter onderliggend probleem namelijk de werkomstandigheden van leraren waar beginners (maar ook ervaren leraars) zich onvoldoende voor gewapend voelen en de daarbij vroegtijdige uitstroom uit het beroep.
Ingersoll (2001) sprak meer dan twintig jaar geleden al van het revolving door principe om te wijzen op het feit dat zelfs als je voldoende leerkrachten rekruteert en opleidt er een probleem met lerarentekorten kan zijn doordat leraren te vroeg het beroep weer verlaten. Uit een schriftelijke vraag in het Vlaamse parlement in 2018 bleek dat in Vlaanderen gemiddeld genomen 24% van de lagere school leerkrachten het beroep binnen de vijf jaar verlaten en 44% in het secundair onderwijs. Perryman en Calvert (2019) rapporteren in het buitenland variërende uitstroomcijfers voor beginnende leerkrachten (binnen de eerste vijf jaar) van 15% in Zweden tot 46% in de Verenigde Staten. Achter deze gemiddelden gaan grote verschillen in ‘overlevingspercentage’ schuil, afhankelijk van het profiel van de leerkracht. Als we de cijfers voor het Brusselse Nederlandstalig onderwijs in detail doornemen, zien we dat het overlevingspercentage het laagst is bij beginnende leerkrachten zónder diploma van leerkracht in algemene vakken gewoon secundair onderwijs (Marissal et al., 2016). En ook binnen die groep zie je grote verschillen bijvoorbeeld voor de groep van zij-instromende mannen in de veertig zien we dat van zij die wél een pedagogisch diploma hebben er na vijf jaar nog steeds 4 op de 5 aan de slag zijn als leerkracht, maar indien ze géén diploma van leerkracht hebben het nog slechts over 1 op 5 gaat die ‘overleeft’.
We dreigen dus heel wat van de nieuwe zij-instromers weer te verliezen als we ze niet voldoende ondersteunen om zich in lerarenopleidingen te professionaliseren. Vervolgens is het belangrijk om de kloof tussen theorie en praktijk die heel wat beginnende leraren ervaren te dichten. Want die kloof zorgt voor gevoelens van onzekerheid over de eigen competenties om successen te boeken met leerlingen.
Wetenschappelijk onderzoek (Daza, Gudmundsdottir & Lund, 2021; Willegems, 2020) geeft aan dat het bijeenbrengen van verschillende types van expertise en het ontwikkelen van partnerschappen om te leren, onderzoeken en groeien cruciaal is om de zogenaamde kloof tussen ‘theorie’ en ‘praktijk’ te overbruggen
Stevige partnerschappen tussen scholen en lerarenopleidingen kunnen die context creëren.
In 2012 presenteerden Geldens, Popeijus, Ruit en Visser drie scenario’s van ‘samen opleiden’ die we hieronder in eigen woorden samenvatten:
Ook Gledens et al. (2012) benadrukken dat vooral in het derde scenario ‘partners in leren’, waar samen aan praktijkonderzoek wordt gedaan, de scheiding tussen theorie en praktijk nadrukkelijker wordt overbrugd dan in de eerste twee scenario’s en student-leraren een kleinere praktijkschok ervaren.
De implementatie van partnerschappen tussen scholen en lerarenopleidingen kan mogelijk een succesvolle oplossing zijn voor het aanhoudende lerarentekort. Door nauw samen te werken worden toekomstige leraren voorbereid op de complexe uitdagingen in de echte praktijk van de school, wat mogelijk resulteert in een hogere retentie van onderwijstalent.
Het is tevens een manier voor lerarenopleiders om zich via praktijkonderzoek in partnerscholen te professionaliseren en voeling te houden met de dagdagelijkse uitdagingen in de praktijk. Ook voor schoolleiders is het een manier om hun schoolbeleid te versterken wat niet onbelangrijk is om retentie te verhogen. Een onderzoek over rekrutering en retentie van leerkrachten basisonderwijs in Antwerpen en Brussel (Backers, Tuytens, & Devos, 2020) concludeert dat de retentie van leerkrachten hoger is in scholen waar de schoolleider zowel medezeggenschap en autonomie als sturing en ondersteuning biedt, collegiale professionele samenwerking en ondersteuning stimuleert en een duidelijk strategisch en participatief personeelsbeleid heeft. Het verband tussen retentie van leerkrachten en deze schoolkenmerken wordt bevestigd in internationaal onderzoek. Uit een recente reviewstudie (Demir, 2021) blijkt met name dat leerkrachten die samenwerken veel meer bereid zijn tot leren van elkaar en vinger aan de pols blijven houden van onderwijsontwikkelingen in de buitenwereld en daardoor een grotere jobtevredenheid ontwikkelen en een sterker gevoel hebben om zelfs zeer uitdagende onderwijssituaties aan te kunnen. De kans op retentie verhoogt daardoor. Omgekeerd, wanneer men in scholen met aanzienlijke kansarmoede niet kan rekenen op collegiale samenwerking en ondersteuning, dan vergroot de kans op vroegtijdige uitstroom. Wat onvoldoende werkt om uitstroom van beginnende leraren tegen te gaan, is uitsluitend inzetten op traditionele mentoring programma’s waarbij een beginnende en ervaren leraar één-op-één aan elkaar gekoppeld worden om zo frequent mogelijk met elkaar uit te wisselen over klaspraktijken. Wat wél blijkt te werken is mentoring die ingebed is in een schoolcontext waar de schoolleider een professionele leergemeenschap heeft geïnstalleerd waar diverse leden van het schoolteam samen beslissingen nemen en acties plannen en beginnende leraren verwelkomen, ondersteunen en uitnodigen om te participeren aan het bredere schoolbeleid (Waterman & He , 2011).
Tien jaar geleden, in 2013, sloegen vijf Onderzoekende Scholen en de VUB lerarenopleiding de handen in elkaar als proeftuin. Het project Onderzoekende School?! zag het licht waarin collaboratief onderzoekend werken van bij de start centraal heeft gestaan en de onderzoekscyclus onveranderd is gebleven. Aan het partnerschapsmodel werd doorheen de jaren wel gesleuteld. Diverse actoren werden doorheen de jaren toegevoegd aan de samenwerking en vandaag zijn niet alleen leraren, lerarenopleiders en student-leraars actief in onderzoekende teams om hun onderwijspraktijken te verbeteren maar ook leerlingen, ouders of externe experten worden daarbij betrokken. Leraars worden tevens in flankerende programma’s opgeleid tot coach en ook teams van schoolleiders voeren sinds kort parallel een praktijkonderzoek uit met collega schoolleiders in andere Onderzoekende Scholen?! om hun schoolbeleid te verbeteren en de initiatieven vanuit de onderzoekende lerarenteams te versterken. Schoolleiders vormen hier een schooloverstijgende professionele leergemeenschap met andere schoolleiders. De nauwe samenwerking laat overigens toe voor studenten (LIO en niet-LIO) om aan de slag te gaan in partnerscholen waarbij maximaal ingezet wordt op werkplekleren en heel wat opdrachten van stage tot masterproef in de authentieke setting van hun school uitgevoerd kunnen worden. Het project laat toe om een heel jaar intensief mee te draaien in een schoolteam dat zijn eigen praktijk kritisch bestudeert. Dit jaar vieren we tien jaar Onderzoekende School?! en wensen we de ondertussen meer dan dertig partnerscholen waarmee we samenwerken te bedanken.
Hopelijk inspireert deze blog ook anderen tot het bouwen van bruggen en het aangaan van hechte, lerende partnerschappen.
Els Consuegra, ondervoorzitter Multidisciplinair Instituut LerarenOpleiding VUB
Inge Placklé, redactielid Impuls en bruggenbouwer Multidisciplinair Instituut LerarenOpleiding
Referenties
Backers, L., Tuytens, M. & Devos, G. (2020). Het aantrekken en behouden van leraren in een grootstedelijke context. Steunpunt Onderwijsonderzoek, Gent.
Daza, V., Gudmundsdottir, G.B., & Lund, A. (2021). Partnerships as third spaces for professional practice in initial teacher education: A scoping review. Teaching and Teacher Education, 102, 103338. https://doi.org/10.1016/j.tate.2021.103338
Demir, E. K. (2021). The role of social capital for teacher professional learning and student achievement: A systematic literature review. Educational Research Review, 33, june 2021, 100391.
Geldens, J., Popeijus, H.L., Ruit, P., & Visser, L. (2012). Samen verantwoordelijk voor ”samen opleiden’? Tijdschrift voor lerarenopleiders (Velon/Velov), 33(2), 18-24.
Ingersoll, R. (2001). Teacher Turnover and Teacher Shortages: An Organizational Analysis. Geraadpleegd op https://repository.upenn.edu/gse_pubs/94
Marissal, P., Vermeulen, S., Quittelier, B., Janssens, R., Delvaux, B. and Wayens, B. (2016). Besoin d’enseignants en Région bruxelloise. Bruxelles: éditions IRIS, Institut Bruxellois de Statistique et d’Analyse. Les cahiers de l’IBSA, 5.
Perryman, J. & Calvert, G. (2019). What motivates people to teach, and why do they leave? Accountability, performativity and teacher retention. British Journal of Educational Studies, 2019, 1-21. DOI: 10.1080/00071005.2019.1589417
Waterman, S., & He, Y. (2011). Effects of Mentoring on New Teacher Retention: A Literature Review. Mentoring & Tutoring: Partnership in Learning, 19(2), 139-156.
Willegems, V. (2020). Inside stories of collaborative teacher research teams (Doctoral dissertation, Vrije Universiteit Brussel).
Lees IMPULS – Onderwijstijdschrift voor leidinggevenden
Je onderwijsteam enthousiasmeren en engageren is cruciaal. Impuls helpt daarbij. Het biedt als enige onafhankelijk tijdschrift ter zake een waardevolle ondersteuning aan schoolleiders. Impuls publiceert vier keer per jaar artikelen, interviews, recensies en achtergrondinformatie over schoolleiderschap. Tussentijdse blogberichten geven kritische opinies bij de actualiteit.
Abonneren op het tijdschrift IMPULS:
https://gompel-svacina.eu/product/impuls-abo-2023-2024/
Reacties
Een reactie posten